Çerezler namı diğer cookieler, temel olarak bir sayfayı ziyaret eden kişinin ikinci kez geldiğinde tanınmasını sağlayan internet eklentileridir. Nasıl çalışır? Örneğin hurriyet.com.tr sitesini açtığınız zaman internet tarayıcınıza (internet explorer, firefox, opera) hurriyet.com.tr sunucuları tarafından bir çerez gönderilir. Bu çerez sizin bilgisayarınıza gönderildikten sonra artık size sanal bir kimlik verilmiştir. Kimlik kelimesi bu kavramı açıklamak için biraz ağır kaçabilir. Bilgisayarınıza çerez gönderildikten sonra size kimlik mi yoksa başka birşey mi verilmiş derecelendirmesi kelimelere kalır ama ekledikleri kodlar sayesinde arkanızda iz bırakmanızı sağlayabilecek bişey olduğunu söyleyebilirim. Nasıl bir iz? Bu iz tabiki temel olarak sizin hangi sayfaları dolaştığınız ile ilgilidir. Böylelikle ayrıntılı ziyaretçi profili ve istatistikleri çıkartılabilir. Örneğin, hürriyet gazetesini ziyaret eden ziyaretçilerin %40’ı (varsayım) ana sayfayı açtıktan sonra, ilk manşetteki habere tıklamaktadır. Hmmm, o zaman Hürriyet olarak ben ne yapmalıyım? İlk manşette gündemi sarsıcı, benim vermek istediğim mesajı içerecek türde haberleri yayınlamalıyım. Bu kararı varsayımla da yapabilirsiniz, ama en sağlıklısı istatistiki değerlere göre hareket etmektir. Şöyle bir benzetme daha yapayım. Bilgisayarınıza kopyalanan veriyi sizin hakkınızda tutulan bir dosya gibi düşünebilirsiniz. İçine siz bilgi koydukça daha değerleniyor ve anlam kazanıyor. Hürriyet gazetesi örneğinden devam edelim. Sitelerini ziyaret ettiniz, sağa sola tıkladınız haberleri okudunuz. Bu haberleri okurken belli bir çizgi izlemiş olabilirsiniz, olmayabilirsiniz. Yazıları okudunuz bir tanesine takıldınız ve yorum yapmaya karar verdiniz ve yorumcu profili oluşturdunuz. Bilgilerinizi verdiğiniz anda odada ışıklar yanmaya başlar. Artık bundan önce ziyaret ettiğiniz sayfalar ve oluşturduğunuz profil Hürriyet için nasıl birisiyle muhatap olduklarını ifade etmek için yeterlidir.

Hürriyetin benim için tuttuğu verilere buradan bakabilirsiniz (özel kısımları xxx olarak kapattım):

Hürriyet gazetesinin yakasını bırak be adam dediğiniz duyar gibiyim 🙂 Bıraktım bıraktım, gelelim Google’a. Yukarıdaki örnek Google’ın yaptıklarına kıyasla solda sıfır kalır. Neden? Google’da yaptığınız her arama, google için para manasına geliyor. Birileri sizin aramalarınıza para ödemek istiyor. Dolayısıyla siz kimsiniz? nerdensiniz? ne iş yaparsınız? ne ararsınız? ne kadar sıklıkta arama yaparsınız? hangi siteleri ararsınız? hangi kelimeleri kullanırsınız? hangi siteleri ziyaret edersiniz? bunların hepsi Google için milyarlarca dolarlık bir marketi ifade etmektedir.

Google’ın çerezleri kullanıp kullanmadığıyla ilgili bir örnek veriyim. Google Adsense (google’ın reklam programı) konusuyla ilgili geçenlerde bir arkadaşım kendi sitesindeki reklamlara fazla tıkladığından dolayı bloklandığını, sonra başka birisi üzerinden hesap açtığını ve Google’ın bunu kesinlikle tespit edemeyeceği metodlar uyguladığını anlattı. Anlattığı metodları biliyorum ve geçerliliğin doğruluğu adına ben de altına imzamı atarım. Ama ne oldu? Google 3.kişi üzerinden açtığı hesabın izini arkadaşıma kadar sürüp yeni hesabını da birkaç ay içinde kapattı. Peki nasıl yaptı bunu? Çerezler 🙂

Google çereze örnek:

PREF=ID=28face613556316e
TM=1184620070
LM=1184620070
S=DkEaab7_F7PtM3ZX

Ama nasıl? Google; gmail, adsense, adwords ve daha birçok hizmetini bir noktaya bağladı ama saniyede milyonlarla ifade edilen miktarda gelen veriyi nasıl işleyebilecek? Siz ali veli deyip google’da arattığınız bilmem şu kadar milyon sonucu saniyeden kısa sürede nasıl listeleyecek? Bu aramalara cevap verirken, reklam hizmetlerini, email hizmetlerini nasıl yürütebilecek? Açıklayalım 🙂

Google sunucu dünyasının en güçlü bilgisayarlarını üreten Sun ile 2005 yılında ortaklık anlaşması imzaladı. Anlaşmaya göre Google bütün sunucu ihtiyacını Sun ile hallediyor buna karşılık Sun Google’ın Toolbarını Java ve diğer yazılımlarına ek olarak kullanıcıları yükletmek suretiyle destekliyor. Neden Google Toolbar? Google’ın adsense reklam programında, Google Toolbar’lı Firefox yüklenmesine vesile olan webmasterlara neden 1$ ödüyor? Söyleyelim. Google Toolbar’ın cookie (çerez) den neredeyse hiç farkı yoktur. Google Toolbar ilk yüklendiğinde sadece arama yapmada kullanıldığı zaman birşey ifade etmiyor. Ama örneğin Pagerank seçeneğini aktif hale getirirseniz, ziyaret ettiğiniz bütün siteler Google’a sadece size atanmış bir kimlik bilgisi (ID) ile gönderiliyor. Bookmark, History gibi servisleri aktif ettiğiniz zaman Google size sorar: Bilgilerinizin bir kısmı araştırmalar için kullanılabilir. Tabi bu araştırmalar nedir bilmiyoruz. Bu araştırmaların amacı nedir bilmiyoruz çünkü bu kısım iş sırrı oluyor.

Velhasıl gelelim. Google’da yaptığınız her bir arama, arama sonucunda tıkladığınız her bir sayfa Google tarafından takip edilmekte. Bu verileri takip etmek için de Google’ın bilgisayarınıza gönderdiği çerezin içine yerleştirdiği ve sadece size atanmış kimlik bilgisi (ID) kullanılmakta. Yaptığınız aramalar bulunduğunuz coğrafyayla, gündemle birçok konuyla eşleştiriliyor. Google’da oluşturduğunuz profile göre Google News (google haber) sayfasında size uygun gündemler seçiliyor. Bundan önce tıkladığınız sonuçlara göre, Google’ın sizin tıklayacağınızı düşündüğü sayfalar üst sıralarda gösteriliyor. Bu profil oluşumu devam edip dururken, Gmail yada benzeri bir Google hizmetinde hesap açarsanız artık resmen sizin siz olduğunuz Google tarafından öğrenilmiş oluyor.

Bundan niye rahatsız olayım diye düşünebilirsiniz ama burda da birçok nokta var. Sizin hakkınızda öğrenilen verilerin ne amaçla tutulduğunu bilmiyoruz. Bu verilerin ne için kullanıldığını arama yaptığınız zaman farklı sonuçlar görerek, Google’ın bazı hizmetlerini kullandığınız zaman size göre sonuçlar üretilmesiyle görebiliyoruz. Ama hepsi bu kadar! Bunun yanında Google’ın Amerika devletine ve CIA’ye karşı sorumlukları var. Bundan önce Google, çocuklarla ilgili ahlaksız arayışlar içinde bulunanları polise vermek suretiyle yargıya yardımcı oldu. Bu yardımların sadece bununla sınırlı olup olmadığı, arama yapan kişileri kimin menfaatine göre suçlu bulup bulmadıklarını bilmiyoruz.

Google geçtiğimiz günlerde, bu konuda oluşan spekülasyonlardan dolayı bundan önce 2038 yılına kadar ziyaretçilerin bilgisayarında tuttuğu cookie (çerez) bilgisini, 2 yıl ile sınırlandırma kararı aldı. Eğer 2 yıl süresince Google’da arama yapmayıp, 2 yılın sonunda arama yaparsanız o gün Google sizi ilk defa tanımış gibi hareket ediyor. Neye yarıyacaksa 🙂

Google’ın bizi ve özel hayatımıza müdahele olabilecek etkilerini nasıl durdurabiliriz? Bunun için Google’dan sizin kim olduğunuzu saklayabilecek ve Firefox üzerine eklenti olarak eklenebilecek CustomizeGoogle kullanabilirsiniz. Ben de bu yazıyı yazmaya başladığım zaman bu eklentiyi bulduğum için ne kadar iş görür bilemiyorum. Yazıyı çözümsüzlük ve alternatifsizlikle bitirmek yerine böyle bir araçtan bahsetmek istedim.